Słów kilka o Korzeniach.

Drzewa zawdzięczają swoją stabilność w gruncie rozbudowanym systemom korzeniowym, które jednocześnie zapewniają roślinie potrzebne do życia wodę, minerały i inne pobierane z gleby składniki.

Drzewa wykorzystując żyjące z nimi w symbiozie grzyby nawiązują między sobą partnerstwo mikoryzowe, umożliwiające „handel” składnikami odżywczymi, a nawet wymianę informacji o obecności szkodników pomiędzy członkami utworzonej w ten sposób sieci. Schematy tych połączeń, zbadane przez badaczy pod kierownictwem dr Suzanne Simard, nierzadko przypominają znaną nam sieć Internetową, czy międzynarodowe szlaki handlowe.

Korzenie również mają za zadanie magazynować przez okres zimowy wyprodukowane przez drzewo produkty fotosyntezy – cukry, będące pożywieniem jak i budulcem dla drzewa. Same również owe cukry potrzebują do przeżycia i rozwoju - pobierają z gleby tlen potrzebny do "spalenia" i efektywnego przetworzenia go w energię. Konieczność zrównoważenia dostępności powietrza i wody powoduje, że korzenie występują najczęściej na głębokościach mniejszych niż 1 metr (szkieletowe, przesyłowe i magazynowe), a drobne korzenie ssące (pobierające wodę i składniki z gleby) - na głębokości do 25cm.

Podsumowując - korzenie do przeżycia i prawidłowego rozwoju potrzebują:

• dostępu do wody uwięzionej w porowatościach w glebie
• przestrzeni życiowej (głębokość i szerokość)
• tlenu dostającego się do gleby przez porowatość gleby
• grzybów mikoryzowych pomagających w pobieraniu wody i składników mineralnych z gleby
• części nadziemnej drzewa

Ta znajdująca się pod ziemią część drzewa jest szczególnie wrażliwa na następujące czynniki i zmiany środowiskowe:

• zmniejszenie ilości powietrza w glebie (np. przez budowę chodnika z nieprzepuszczalnego powietrza asfaltu, zabetonowanie podłoża pod kostkę brukową lub wylanie betonowego fundamentu pod garaż)
• przesuszenie / zalewanie
• bezpośrednie uszkodzenia korzeni
• zmiana składu chemicznego i pH gleby
• zmiana struktury gleby (np. przez zagęszczanie jej)

Z kolei jednymi z najpowszechniejszych powodów uszkodzeń i patologicznych zmian korzeni są:

• Prowadzone prace ziemne - bezpośrednie uszkodzenia korzeni, zmiana struktury warstw wodonośnych, w konsekwencji obniżenie lustra wody w glebie i zmniejszenia dostępności wody dla drzewa.
• Nadsypanie ziemi/mułu, ułożenie kostki brukowej na zagęszczonej w wyniku prowadzonych prac glebie, wylanie betonu na fundament pod parking, oraz inne działania zmniejszające dostępność powietrza w glebie prowadzące do zamierania i rozkładu systemu korzeniowego.
• Prowadzone prace budowlane - zagęszczanie (ubicie) gleby skutkujące mniejszą ilością dostępnego w niej powietrza i wody, zmiana składu chemicznego gleby poprzez składowanie materiałów budowlanych na ziemi oraz obniżenie lustra wody przez przebicie i obniżenie poziomu warstw wodonośnych poza zasięg korzeni.
• Płytkie, ale częste podlewanie trawnika. Prowadzi do zmiany kierunku wzrostu korzeni w górę co prowadzi do wypłycania bryły korzeniowej i w konsekwencji zmniejszenia jej stabilności
• Zbyt duża redukcja korony drzewa. Jako że korzenie i korona wzajemnie dostarczają sobie potrzebnych do przeżycia składników odżywczych, wody, minerałów i innych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania pierwiastków to w ich wielkości i tempie wzrostu można zaobserwować pewnego rodzaju równowagę. Wraz ze wzrostem korzeni wzrasta korona, a wraz ze wzrostem korony wzrasta wielkość bryły korzeniowej (do pewnej granicy uwarunkowanej genetycznie oczywiście). Działa to też w drugą stronę - w wyniku uszkodzenia korony zamierają korzenie a w wyniku uszkodzenia korzeni zamiera korona.
• Stosowanie soli do posypywania ulic zimą - bardzo często całkowicie uniemożliwia pobór wody przez korzenie przez zbyt duże jej stężenie w glebie. Nie bez powodu ludzie w dawnych czasach by zniszczyć pola uprawne nieprzyjaciół posypywali je solą.

Są dwa najgroźniejsze skutki uszkodzenia korzeni. Pierwszym jest zamieranie drzewa, z jego śmiercią włącznie w wyniku braku możliwości wystarczającej ilości wody i składników odżywczych do "wyżywienia" się. Drugim jest osłabienie kotwienia drzewa w gruncie. Jest ono groźne, gdyż uszkodzenia korzeni są niewidoczne (znajdują się pod ziemią) a jednocześnie do wywrócenia się drzewa może dojść dekady później, gdy najmniej się tego spodziewamy. Znany mi jest przypadek wywrotu drzewa alejowego, którego korzenie zostały zniszczone podczas wykopów wykonywanych ponad 50 lat przed wywróceniem się drzewa.

2.2 ochrona korzeni - braki prawne w Polsce

Pomimo tak złożonych i licznych funkcji, czynników które mogą je uszkodzić oraz poważnych konsekwencji zaniedbań, zagadnienia związane z ochroną systemów korzeniowych są w powszechnej świadomości ignorowane. W polskim prawie nie ma zapisów przewidujących jakiekolwiek konsekwencje za uszkodzenie systemu korzeniowego ani oficjalnych, prawomocnych dokumentów, ani norm regulujących prace w ich pobliżu. Brak przepisów prawnych dotyczących ochrony korzeni nie powinien jednak być wymówką zwalniającą odpowiedzialnych posiadaczy drzew od świadomości i stosowania rozwiązań pozwalających ochronić drzewo od niebezpieczeństwa związanego z uszkodzeniami korzeni, w konsekwencji zamierania a często również konieczności późniejszej wycinki.

2.4 strefa ochrony korzeni

Stosowanie strefy ochrony korzeni jest najprostszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony systemów korzeniowych przed uszkodzeniami na placach budowy. Jednocześnie metoda wyznaczania strefy podwyższonej ochrony pomaga chronić zdrowie drzewa już od etapu projektu w procesie inwestycyjnym. Nie chcemy przecież żeby piękny 300 letni jesion, dla którego kupiliśmy działkę budowlaną i zmieniliśmy kształt domu umarł, bo projektant narysował przy nim asfaltowy parking, budowlańcy zniszczyli jego korzenie robiąc sobie przy jego pniu magazyn cementu albo niedoświadczony architekt krajobrazu założył wykorzystanie glebogryzarki do późniejszego założenia trawnika z rolki.

Stosowanie strefy ochrony korzeni polega na wyznaczeniu obszaru wokół drzewa w której ogranicza się elementy i czynniki które mogłyby zagrozić korzeniom, na przykład nie buduje się nieprzepuszczających powietrza i wody nawierzchni jak asfaltowe chodniki lub betonowy fundament garażu, nie wyznacza się parkingu oraz ogranicza prace ziemne.

Strefę ochrony korzeni wyznacza się w różnych krajach w różny sposób, jednak najpowszechniejsze są następujące metody:

• Europejska - strefa ochrony korzeni jest wyznaczona dookoła drzewa w promieniu równym 5,5 średnicy odziomka (tam gdzie pień przechodzi w nabiegi korzeniowe). Najważniejsze korzenie strukturalne zazwyczaj znajdują się w obrębie tego obszaru
• Uproszczona europejska - strefa ochrony korzeni jest wyznaczona poprzez obrysowanie wokół drzewa rzutu korony i powiększenie go o maksymalnie 3 metry - ta metoda jest najprostsza do stosowania ze względu na brak konieczności stosowania narzędzi pomiarowych.
• Amerykańska - promień strefy ochrony korzeni jest równy 18 średnicom pierśnicy (średnica mierzona na wysokości 1,3m). Powierzchnia tak wyznaczonej strefy jest duża, jednak autorzy zakładają, że może ona zostać naruszona w maksymalnie 40%

Co jeżeli jednak POTRZEBUJEMY miejsca do parkowania naszego Porshe, ale jedyne wolne miejsce na podjazd do garażu jest bezpośrednio pod drzewem? Tutaj na pomoc przychodzi nam nowoczesna inżynieria, która w  swoich założeniach stara się godzić potrzeby drzew i ludzi. Mowa tutaj o rozwiązaniach nazywanych systemami antykompresyjnymi. Można je opisać jako rodzaj ażurowych skrzynek wypełnianych ziemią/piaskiem/substratem które po umieszczeniu w ziemi zarówno zabezpieczają glebę i korzenie przed uszkodzeniami, dając również możliwość za stosowania systemów nawadniających i napowietrzających, jak i stanowią fundament pod chodnik czy parking. Są z powodzeniem stosowane w miastach, jak Warszawa, Wrocław, Katowice czy Sopot i nic nie stoi na przeszkodzie, by stały się fundamentem konstrukcji brukowanego chodnika przed domem, podjazdu do garażu, czy przydomowego placu parkingowego.

Jeżeli jednak nie chcemy wydawać zbyt dużo pieniędzy wystarczy braki funduszy nadrobić wyobraźnią. I tak też wszelkie rodzaje ażurowych kostek brukowych czy grys będą zdrowszą dla korzeni alternatywą od szczelnego podłoża brukowego. Wszelkiej wielkości, choćby najmniejsze kanały powietrzne pod fundamentem garażu czy szopy na narzędzia będą lepszą alternatywą niż przyzwolenie na śmierć korzeni przez uduszenie.

Dbajmy o korzenie. Ukryte przed wzrokiem nie są mniej ważne od tych, które możemy zobaczyć.

Źródła:

• "Podręcznik European Tree Worker", autor zbiorowy - grupa robocza EAC (European Arboricultural Council), wydawnictwo Patzer Verlag, wydanie 7 z 2016r. ISBN 978-3-87617-138-8
• "Statyka drzew. Analiza zawodności. Poradnik profesjonalisty 3", Marek Siewniak, Lothar Wessoly, Wojciech Bobek, Margarita Siewniak, wydawnictwo Centrum Dendrologiczne, wydanie pierwsze z 2020, ISBN 978-83-936355-2-8
• Drzewa w cyklu życia. Europejscy praktycy na rzecz arborystyki, Dirk Dujesiefken, Neville Fay, Jan-Willem de Groot, Nigel de Berker, praca wydana w ramach programu "Drogi dla Natury" ISBN 978-83-63573-17-1
  Do pobrania za darmo ze strony http://drzewa.org.pl/
• Wiedza przekazana podczas kursu "Certyfikowanego Inspektora Drzew" zorganizowany przez Instytut Drzewa
• https://gcl.com.pl/greenleaf-drzewa-w-miescie/cele-antykompresyjne/ - strona producenta systemów antykompresyjnych
• Artykuły naukowe i badania prowadzone przez dr Suzanne Simard